Translatio et Renovatio Imperii
Koncepcja
To, że imperia nie należą do przeszłości, lecz są koncepcjami wciąż aktualnymi i skutecznymi, zostało dobitnie pokazane w ostatnich tygodniach przez rosyjską inwazję na Ukrainę i próbę ich legitymizacji nie tylko w sensie imperialistycznym, lecz także w sensie historycznym, „imperialnym”.
W ostatnich latach nastąpił gwałtowny rozwój badań nad imperiami. Termin „imperium”, zwykle definiowany jako wielka potęga polityczna o uniwersalnych aspiracjach, jest bardzo specyficzną konstrukcją polityczną występującą w większości głównych cywilizacji w historii świata. W najnowszych badaniach imperia, które są od siebie oddalone i w dużej mierze niepowiązane, są zazwyczaj porównywane w czasie i przestrzeni. Z jednej strony dostrzega się pewne specyficzne, wyróżniające cechy każdego imperium; a z drugiej strony wiele podobieństw sugeruje, że wszystkie imperia w równym stopniu charakteryzuje dynamika wzrostu, szczytu i upadku. Inną wspólną cechą jest to, że „imperium” nigdy nie ogranicza się do zwykłej rzeczywistości materialnej, ale zawsze obejmuje złożone ideologie, które są tworzone, powtarzane lub zmieniane przez elity rządzące i zazwyczaj wywierają trwały wpływ intelektualny i polityczny poza politycznym istnieniem imperium.
Pomimo obiecujących spostrzeżeń porównawczych, jeden aspekt pozostał jednak niedostatecznie naświetlony i będzie głównym tematem planowanej konferencji: legitymizacja rządów imperialnych jako odnowienie (renovatio) lub jako sukcesja (translatio) odpowiednich wcześniejszych imperiów. Strategie te odgrywały ważną rolę od wczesnej historii ludzkości, przez starożytność i średniowiecze, aż po czasy współczesne (przy czym idea „Roma aeterna” odgrywała oczywiście najważniejszą rolę w świecie zachodnim), a nawet kształtowały europejską teraźniejszość, choć w innej postaci. Nie tylko reżimy totalitarne, takie jak hitlerowskie Niemcy czy stalinowski Związek Radziecki, ale także liberalne demokracje starały się i nadal starają nawiązywać do wyidealizowanej przeszłości, aby wpisać się w ciągłość historyczną i zmobilizować odpowiednie emocje - wystarczy pomyśleć o „Nagrodzie Karola Wielkiego”, która jest ściśle związana z autopromocją UE i zjednoczeniem Europy. Nawet stosunki polsko-niemieckie (mimo że ambicje imperialne w dużej mierze zanikły) trudno zrozumieć bez utrzymujących się historycznych nadziei na odnowę i ciągłość, biorąc pod uwagę na przykład wciąż wpływowe modele państwa jagiellońskiego z jednej strony czy „Sacrum Imperium” z drugiej. Nie tylko bowiem Unia Europejska, ale także polityka i społeczeństwo obywatelskie w Polsce i w Niemczech starają się w czasach wstrząsów i wyzwań rozliczyć się ze swoją przeszłością – na tyle krytycznie, jak to konieczne, i na tyle konstruktywnie, jak na to zasługuje.
Pierwszy blok planowanej konferencji będzie dotyczył wybranych przykładów powyższego zagadnienia z różnych okresów przednowoczesności w tak różnych strefach geograficznych, jak Europa, Afryka i Azja. Po ogólnym wprowadzeniu tematycznym, które wygłosi Justyna Schulz (Poznań), Thomas Zimmermann (Ankara) zajmie się historią Hetytów, Altay Coşkun (Waterloo ON) spojrzy retrospektywnie na imperia epoki żelaza z perspektywy judaizmu hellenistycznego ego, rabin Ben Scolnic (Hamden CT) zajmie się judaizmem rabinicznym i wczesnym chrześcijaństwem, a Germain Payen (Rouen) irańskim koczowniczym pograniczem świata starożytnego, Loic Borgies (Namur) powie o paralelach między rzymskim księstwem a chińskim imperium Han, Augustine Dickinson (Hamburg) o średniowiecznej Etiopii, natomiast Stone Chen (Waterloo ON) będzie mówił o długoterminowych ciągłościach ideologicznych w przestrzeni chińskiej.
Drugi blok poświęcony będzie współczesnej Europie, z naciskiem na obszar polsko-niemiecki. Zdzisław Krasnodębski (Bremen) przeanalizuje diachronicznie współczesne stosunki polsko-niemieckie w kontekście imperialnych strategii legitymizacyjnych. Grzegorz Lewicki (Gdańsk) dokona krytycznego porównania koncepcji wielokulturowości i feudalizmu w imperium jagiellońskim i osmańskim oraz ich ideologicznego rozwoju. Henrieke Stahl (Trier) zastanowi się nad obecnością traumy historycznej w poezji wschodnioeuropejskiej. Grzegorz Kucharczyk (Gorzów / Warszawa) przeanalizuje Plan Środkowoeuropejski Friedricha Naumanna i umiejscowi go w ciągłości budowania imperium niemieckiego. Misia Doms (Mannheim / Päd. Hochschule Niederösterreich) prześledzi imperialny ból fantomowy w austriackiej literaturze powojennej. Jörg Baberowski (Berlin) przyjrzy się odżywaniu ogólnorosyjskich imperialnych wizji od Stalina do Putina. Magdalena Bainczyk (Kraków) przeanalizuje aspekty ustrojowo-prawne ewolucji Unii Europejskiej. Gerd Morgenthaler (Siegen) umieści konstrukcję Unii Europejskiej w polu napięć między ponadnarodowymi, quasi-światowymi konstrukcjami państwowymi a tradycją imperialną.
Na koniec David Engels (Poznań / Bruxelles) spróbuje podsumować różne przedstawione koncepcje i trendy oraz zilustrować je na przykładzie Zamku Miejskiego w Poznaniu: zbudowany dla Wilhelma II jako kontrprojekt dla staropolskiego Zamku Jagiellońskiego, później gruntownie odnowiony jako rezydencja dla Adolfa Hitlera, a w końcu wykorzystywany w czasach komunizmu jako siedziba administracji miejskiej i uniwersytetu, a obecnie funkcjonujący jako centrum kultury, budynek ten, jak mało który, oferuje przegląd najróżniejszych typów konstrukcji władzy cesarskiej i legitymizacji sukcesji w XX wieku.
Planowana konferencja zgromadzi nie tylko niepowiązane dotychczas ze sobą w dużej mierze grupy naukowców na wszystkich etapach kariery akademickiej i z tak różnych kultur wiedzy jak Kanada, Niemcy i Polska, ale przede wszystkim będzie okazją do krytycznej i konstruktywnej wymiany różnych poglądów na historię. Celem jest nie tylko życzliwe „zrozumienie” historycznych uwarunkowań różnych współczesnych światopoglądów i sposobów postrzegania drugiego człowieka, ale przede wszystkim wgląd w mechanizmy, które warunkują i determinują dynamikę polityczną i propagandową poza konkretnym historycznym zakotwiczeniem każdej cywilizacji. Zwłaszcza w XXI wieku, kiedy nie tylko doświadczamy odrodzenia wielu ideologii, które wcześniej uznano za martwe, ale także bardziej niż kiedykolwiek dotąd musimy walczyć o pogłębienie współpracy europejskiej, której obecnie zagraża nie tylko rozłam między Północą a Południem, ale także między Wschodem a Zachodem, takie uprzedmiotowienie i relatywizacja wydają się pilniejsze niż kiedykolwiek przedtem.
Aby móc wpłynąć na społeczeństwo obywatelskie w tym zakresie w sposób wykraczający poza sferę czysto akademicką, konferencja będzie nie tylko dostępna dla szerszej publiczności miejskiej, ale najprawdopodobniej zostanie również nagrana i - po odpowiednim sprawdzeniu i ewentualnej korekcie wystąpień - opublikowana.
Return to the main page.